•Odpowiedzialność Skarbu Państwa za zakazy prowadzenia działalności gospodarczej podczas walki z pandemią Covid-19

Z uwagi na panującą pandemię Covid-19, wiele branż zostało w określonych okresach czasu objętych zakazem prowadzenia działalności, co pozostaje równoznaczne z pozbawieniem możliwości zarobkowania. Niestety nie da się przy tym uniknąć wrażenia, jakoby walka z pandemią prowadzona była po omacku i w sposób doraźny. Takie podejrzenie znajduje swoje odzwierciedlenie w szczególności w nieprzejrzystości tzw. ustaw covidowych, mnogości rozporządzeń (na dzień 12 lutego 2021 r. zostało wydanych 5 rozporządzeń Ministra Zdrowia oraz 48 rozporządzeń Rady Ministrów), często niejasnych zasadach przyznawania pomocy państwowej i rosnącym poczuciu niesprawiedliwości wśród przedsiębiorców, zwłaszcza z branż gastronomicznych czy związanych z wypoczynkiem.

KIEDY WOLNOŚĆ PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ MOŻE BYĆ OGRANICZONA?

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją, jedną z podstawowych wolności obywatelskich jest wolność prowadzenia działalności gospodarczej, której ograniczenie jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Mając na uwadze obecny rozmiar oddziaływania społecznego, jak i liczbę osób, która straciła życie po zachorowaniu na koronawirusa, tylko ignorant uznałby, że obecna walka z pandemią nie toczy się z uwagi na ważny interes publiczny. Należy jednak zauważyć, że niezależnie od słusznego celu, sposób w jaki walka z pandemią jest prowadzona, powinien być zgodny z prawem.

Podstawowe prawa i wolności zagwarantowane w Konstytucji nie mają charakteru bezwzględnego, a zatem mogą zostać ograniczone, jednak po spełnieniu dwóch warunków: w drodze ustawy oraz tylko ze względu na ważny interes publiczny. Sama konstytucja stanowi, że „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”.

FORMY OGRANICZEŃ:

Szczególną formą ograniczeń, które znacznie wkraczają w ogół sfery życia publicznego są stany nadzwyczajne. Konstytucja wyróżnia 3 rodzaje stanów: stan wojenny, stan wyjątkowy i stan klęski żywiołowej, dla wprowadzenia których przewidziane są szczególne tryby. Wprowadzenie ograniczeń tą drogą stanowi podstawę do odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.

W dniu 20 marca 2020 r. Minister Zdrowia wydał rozporządzenie o ogłoszeniu na obszarze Rzeczpospolitej stanu epidemii na podstawie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Artykuł 46 ust. 4 tejże ustawy określa, co można ustanowić w takim rozporządzeniu Ministra Zdrowia, tj. np. czasowe ograniczenie określonego sposobu przemieszczania się, czy czasowe ograniczenie funkcjonowania określonych instytucji lub zakazów pracy.

WPROWADZONE OGRANICZENIA, A ODSZKODOWANIE OD SP

Przedsiębiorcy, którzy z uwagi na restrykcje związane z rozprzestrzenianiem się pandemii koronawirusa zostali pozbawieni możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, mają prawo wystąpić o odszkodowanie od Skarbu Państwa za działanie lub zaniechanie legislacyjne. Podstawę prawną stanowi art. 4171 kodeksu cywilnego:

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

§ 3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

§ 4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

ZANIM POZEW O ODSZKODOWANIE – STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI Z PRAWEM DZIAŁANIA LUB ZANIECHANIA LEGISLACYJNEGO!

W ostatnim czasie Prezes Rady Ministrów skierował wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisu artykułu 4171 § 1 k. c. w zakresie, w jakim brak jest wymogu, by to Trybunał Konstytucyjny decydował o niezgodności rozporządzenia z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (sygn. akt K 18/20). Z podobnym wnioskiem wystąpił również Marszałek Sejmu, co może niestety wydłużyć czas rozpatrywania spraw o odszkodowanie. Jest to działanie mające na celu zniechęcenie przedsiębiorców do składania pozwów, bowiem sam przepis przewiduje, że należy uprzednio uzyskać stwierdzenie niezgodności z prawem określonego działania lub zaniechania legislacyjnego. Ponadto, bezspornym jest fakt, iż kompetencję do stwiedzania niezgodności z prawem aktu normatywnego posiada Trybunał Konstytucyjny, więc to właśnie postępowanie przed nim należy rozumieć pod pojęciem „właściwe postępowanie”.

Ponadto Senat analizuje obecnie projekt ustawy o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2, który na ten moment jawi się mało atrakcyjnie z punktu widzenia przedsiębiorcy, bowiem przewiduje obecnie odpowiedzialność państwa do 70% wysokości strat, wyłączenie możliwości dochodzenia roszczeń na zasadach ogólnych oraz rozstrzyganie spraw w formie decyzji przez właściwego wojewodę. Projekt bezpośrednio w swojej treści przewiduje wyłączenie dla tego rodzaju odszkodowań przepisów art. 415-4172 k. c. – obecnej podstawy dochodzenia roszczeń.

Jednym z zastrzeżeń zarówno do wspomnianego projektu ustawy, jak i do zakresu wprowadzonych obostrzeń na kanwie stanu epidemii jest założenie, że panuje obecnie de facto stan klęski żywiołowej, mimo jego niewprowadzenia zgodnie z przewidzianym trybem, w celu uniknięcia odszkodowawczej odpowiedzialności Skarbu Państwa.

CZEGO MOŻE DOMAGAĆ SIĘ PRZEDSIĘBIORCA?

W przypadku zdecydowania się na wystąpienie na drogę sądową przedsiębiorca może domagać się odszkodowania równego wysokości szkody, która powstała w związku z wprowadzeniem obostrzeń, np. różnicy pomiędzy dochodem osiągniętym w trakcie ich obowiązywania, a dochodem, który przedsiębiorca osiągnąłby, gdyby obostrzenia nie zostały wprowadzone.

ZŁOŻONE POZWY ZBIOROWE

Na ten moment został już złożony m. in. pozew zbiorowy o przesądzenie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez nielegalne działania podjęte przez Ministra Zdrowia i Radę Ministrów w związku z epidemią oraz za zaniechanie wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, którego wprowadzenie uprawniałoby przedsiębiorców do doszkodowań przez branżę turystyczną i hotelarską, a wkrótce złożony ma być pozew zbiorowy przez branżę gastronomiczną.

 

W razie jakichkolwiek pytań, w szczególności ustalenia, czy mamy szansę na odszkodowanie, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią!

 

aplikant adwokacki Paulina Miecznikowska

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *