Z dniem 1 stycznia 2017 roku weszła w życie regulacja statuująca możliwość określenia dodatkowych ograniczeń dotyczących pełnienia funkcji członka zarządu spółki kapitałowej.
Chodzi o przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o zasadach zarządzania mieniem państwowym (Dz.U. z 2016 r. poz. 2260). Mocą art. 31 tej ustawy w ustawie z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2016 r. poz. 1578, 1579 i 2255) wprowadzono się następujące zmiany:
1) w art. 201 dodaje się § 5 w brzmieniu:
„§ 5. Uchwała wspólników lub umowa spółki może określać wymagania jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu.”;
2) po art. 201 dodaje się art. 2011 w brzmieniu:
„Art. 2011 § 1. Uchwała wspólników lub umowa spółki może określać, że członek zarządu jest powoływany przez radę nadzorczą po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego.
- 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, uchwała wspólników lub umowa spółki może także określać szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego na stanowisko członka zarządu.”;
3) po art. 228 dodaje się art. 2281 w brzmieniu:
„Art. 2281. Uchwała wspólników lub umowa spółki może określać zasady postępowania w zakresie rozporządzania składnikami aktywów trwałych lub dokonywania niektórych czynności prawnych.”
4) w art. 368 dodaje się § 5 w brzmieniu:
„§ 5. Uchwała walnego zgromadzenia lub statut spółki może określać wymagania, jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu.”;
5) po art. 368 dodaje się art. 3681 w brzmieniu:
„Art. 3681 § 1. Uchwała walnego zgromadzenia lub statut spółki może określać, że członek zarządu jest powoływany przez radę nadzorczą po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego § 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, uchwała walnego zgromadzenia lub statut spółki może także określać szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego na stanowisko członka zarządu.”;
6) po art. 393 dodaje się art. 3931 w brzmieniu:
„Art. 3931. Uchwała walnego zgromadzenia lub statut spółki może określać zasady postępowania w zakresie rozporządzania składnikami aktywów trwałych lub dokonywania niektórych czynności prawnych.”.
Warto tu przypomnieć, że co do zasady członkami zarządu mogą zostać osoby, które spełniają określone ustawowo wymogi. Kodeks spółek handlowych w art. 18 określa, że funkcję członka zarządu mogą pełnić osoby fizyczne, posiadające pełną zdolność do czynności prawnych. Osoby te nie mogą być skazane za ściśle określone przestępstwa lub w przypadku skazania – musi upłynąć określony w art. 18 § 3 Kodeksie spółek handlowych czas (z przypadkami możliwości jego skrócenia). W ramach przestępstw, jakie brane są pod uwagę w kontekście możliwości pełnienia funkcji w spółce, wyróżnia się określone w Kodeksie karnym przestępstwa przeciwko ochronie informacji, przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu, przeciwko obrotowi gospodarczemu oraz przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, a także przestępstwa z art. 587 (fałszywe dane), 590 (umożliwienie bezprawnego głosowania) i 591 (udział w bezprawnym głosowaniu) Kodeksu spółek handlowych. Regulacja art. 18 Kodeksu spółek handlowych ma charakter ogólny, a odmienne, czy dodatkowe rozwiązania wprowadzają także w odnośnych przypadkach przepisy szczególne. Ograniczenia mogą wynikać też z samej umowy spółki (statutu), jak i uchwały wspólników (uchwały walnego zgromadzenia).
Argumentując zasadność wprowadzenia w Kodeksie spółek handlowych zmian w obrębie art. 201 poprzez dodanie § 5 i w art. 368 poprzez dodanie § 5, a także dodanie art. 2011 oraz art. 3681 w uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o zasadach zarządzania mieniem państwowym wskazano na skorelowanie tych zmian ze zmianami, jakie przewidywał projekt ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym.
Wprowadzany przepis art. 201 § 5 oraz art. 368 § 5 Kodeksu spółek handlowych przewiduje, że wymagania, jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu spółki, mogą zostać określone w uchwale wspólników lub w umowie spółki czy odpowiednio w uchwale walnego zgromadzenia lub w statucie spółki. Przepisy mają korespondować z art. 24 (choć w istocie chodzi o art. 22 określający pozytywne i negatywne wymogi) ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym (Dz.U. z 2016 r. poz. 2259), który zobowiązuje podmiot uprawniony do wykonywania praw udziałowych Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej do podejmowania działań, mających na celu określenie, w drodze uchwały walnego zgromadzenia (uchwały wspólników) lub zmiany statutu spółki (umowy spółki), wymogów, jakie powinni spełniać kandydaci na członków organu zarządzającego.
W konsekwencji wspólnicy i akcjonariusze dysponują ustawowym uprawnieniem do wprowadzenia wymogów stawianych kandydatom na stanowisko członka zarządu. Mogą one dotyczyć np. wieku, doświadczenia lub wykształcenia. W konsekwencji można także przyjąć wymogi negatywne, gdzie jako przykład komentatorzy wskazują przykładowo możliwe ograniczenie polegające na tym, np. członkiem zarządu nie może być wspólnik (akcjonariusz). Podkreśla się przy tym, że wprowadzenie modyfikacji w art. 201 § 5 oraz art. 368 § 5 Kodeksu spółek handlowych nie dezaktualizuje jednakże tezy, że przed ich dodaniem wspólnicy (akcjonariusze) również byli władni – czy to w uchwale, czy to w umowie spółki (statucie) – określać wymagania jakie powinni spełniać kandydaci na stanowisko członka zarządu.
Zmiany, dokonywane w art. 201 1 oraz 3681 Kodeksu spółek handlowych, miały na celu umożliwienie na podstawie uchwały wspólników (uchwały walnego zgromadzenia) lub umowy spółki (statutu spółki) radzie nadzorczej przeprowadzenie postępowania kwalifikacyjnego, w przypadku gdy to ten organ powołuje członka zarządu. W takiej sytuacji uchwała wspólników (uchwała walnego zgromadzenia) lub umowa spółki (statut spółki) może także określać szczegółowe zasady i tryb przeprowadzania postępowania kwalifikacyjnego na stanowisko członka zarządu.
W odniesieniu natomiast do wprowadzenia przepisu art. 2281 oraz art. 3931 Kodeksu spółek handlowych w uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o zasadach zarządzania mieniem państwowym wskazano, że zmiany, jakie zostały zaproponowane w art. 2281 oraz art. 3931 Kodeksu spółek handlowych, umożliwią określenie zasad postępowania w zakresie rozporządzania składnikami aktywów trwałych przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w uchwale wspólników lub umowie spółki, a przez spółkę akcyjną w uchwale walnego zgromadzenia lub w statucie spółki. Zastrzeżono w uzasadnieniu, że powyższe rozwiązanie nie stanowi regulacji zaliczanej do ius cogens, lecz ma na celu przyznanie organowi właścicielskiemu kompetencji, na podstawie których określone zostaną w spółce zasady postępowania w zakresie rozporządzania składnikami aktywów trwałych akceptowalne dla wspólników/akcjonariuszy.
Modyfikacja w tym zakresie także ma na celu realizację norm zawartych w przepisach ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym w zakresie wykonywania w spółkach kapitałowych praw z udziałów (akcji) należących do Skarbu Państwa oraz praw z udziałów (akcji) należących do państwowych osób prawnych. Chodzi tutaj w szczególności o realizację przepisów art. 17 tej ustawy.
Formalnemu wzmocnieniu uległa zatem pozycja organów właścicielskich spółek kapitałowych. Źródło kompetencji tych organów znajduje obecnie dodatkową ustawową legitymację. Nowelizacja nie wprowadza przy tym obowiązku (nakazu) określenia zasad postępowania w zakresie rozporządzania składnikami aktywów trwałych lub dokonywania niektórych czynności prawnych w uchwale wspólników (uchwale walnego zgromadzenia) lub umowie spółki (statucie). Dodane przepisy przewidują taką możliwość. Praktyka obrotu wskazuje, że umowy czy statuty spółek kapitałowych wprowadzały regulacje determinujące sposób rozporządzania przez zarząd określonymi składnikami majątkowymi spółki. Najczęściej regulując to w ten sposób, że na podjęcie danej czynności (określonej przedmiotowo lub poprzez wskazanie limitu wartości czynności prawnej) konieczne było uzyskanie zgody organu właścicielskiego lub nadzorczego.
Praktyka pokaże, czy wprowadzone modyfikacje będą znajdować zastosowanie jedynie w odniesieniu do spółek kapitałowych, których udziały lub akcje należą do Skarbu Państwa lub do państwowych osób prawnych, czy także rynek prywatny korzystać będzie tych z wprowadzonych do Kodeksu spółek handlowych dodatkowych unormowań.
Dariusz Paprocki, prawnik, Kancelaria Adwokacka RBM Rusecki, Bezak, Manderla sp.k.