W dniu 1 kwietnia 2016 roku weszła w życie ustawa z dnia 11 stycznia 2017 roku o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (Dz. U. 2016, poz. 195 nr 1579; dalej: Ustawa), w której zostały określone warunki i zasady rządowego programu powszechnie znanego jako „Rodzina 500 +”. Niemniej jednak, świadczenie 500+ wywołało spore zamieszanie w kwestii jego wpływu na alimenty.
Na mocy wyżej wymienionej ustawy zostało wprowadzone do porządku prawnego nowe świadczenie wychowawcze, które zgodnie z założeniami legislacyjnymi, powinno w sposób częściowy pokryć koszty związane z wychowaniem dziecka i zaspokajaniem jego potrzeb życiowych. O jego przyznanie mogą ubiegać się rodzice, opiekunowie faktyczni bądź prawni dziecka. (vide art. 4 ustawy).
Przedmiotowe świadczenie wychowawcze, w wysokości 500,00 zł netto wypłacane jest na drugie i każde kolejne dziecko, bez względu na dochody jego rodziców bądź opiekunów. Z rządowego programu mogą także skorzystać rodziny, które mają tylko jedno dziecko. W takim wypadku zostało wprowadzone kryterium dochodowe, tj. dochód na jedną osobę w rodzinie nie może przekraczać 800,00 zł. Jeśli natomiast członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne, wtedy dochód rodziny w przeliczeniu na jedną osobę nie może przekraczać 1.200,00 zł.
W treści ustawy nie przesądzono w sposób wyraźny o relacji pomiędzy świadczeniem wychowawczym, a ewentualnym obowiązkiem alimentacyjnym. W związku z tym pojawił się problem natury prawnej i faktycznej – czy pieniądze z programu „Rodzina 500 +” mogą stanowić przesłankę do złożenia sądowego wniosku o obniżenie alimentów? Czy po przyznaniu świadczenia w ramach programu „Rodzina 500 +” będzie można wystąpić do sądu z powództwem o zmniejszenie wysokości alimentów, powołując się na wzrost dochodów rodzica/opiekuna, który sprawuje stałą pieczę nad dzieckiem? Generalnie możliwość taka wynika bowiem expressis verbis z dyspozycji art. 138 Kodeksu Rodzinnego i Wychowawcze (dalej: KRO), który stanowi, że w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Zmianę wysokości świadczenia alimentacyjnego (zarówno ustalonego sądownie, jak i na mocy umowy zawartej między stronami) możemy uzyskać występując z powództwem do sądu. Obligatoryjnym warunkiem jest udowodnienie, że zaistniała istotna zmiana stosunków pomiędzy osobą zobowiązaną do alimentacji, a uprawnioną do pobierania świadczenia alimentacyjnego. Zmiana taka może polegać m.in. na zmianie możliwości zarobkowych i majątkowych dłużnika alimentacyjnego albo zwiększeniu/zmniejszeniu potrzeb finansowych osoby uprawnionej do pobierania świadczenia alimentacyjnego.
W niedługim okresie po wejściu w życie nowej Ustawy i rządowego programu „Rodzina 500 +” zapadł pierwszy, precedensowy wyrok dotyczący tej kwestii. Sąd, przed którym zawisła sprawa odmówił podwyższenia alimentów, o które to wnioskowała matka sprawująca opiekę nad dzieckiem. W uzasadnieniu Sąd podał, że powódka może złożyć wniosek o przyznanie świadczenia w ramach programu „ Rodzina 500 +”, które to w pełni powinno zaspokoić rosnące potrzeby dziecka. Z podobną linią orzeczniczą i argumentacją Sądu mieliśmy do czynienia w przypadku zasądzenia w wyroku rozwodowym niższych alimentów, niż były dochodzone w pozwie rozwodowym, z uwagi na możliwość ewentualnego ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne (vide wyrok SO w Warszawie sygn. akt II C 343/12) .Wyroki te wywołał duży dyskurs medialno-polityczny i zasygnalizowały ustawodawcy konieczność ponownego pochylenia się przepisami nowej Ustawy.
Należy zwrócić uwagę na to, że w chwili wejścia w życie nowego świadczenia wychowawczego nie było bowiem w KRO (który definiuje istotę świadczenia alimentacyjnego jako takiego) jasno uregulowane, w jakiej relacji prawnej pozostaje świadczenie wychowawcze „500 +” w stosunku do ustawowego obowiązku alimentacyjnego. Doprowadziło to do czasowej, rażącej nadinterpretacji przepisów, bowiem sprzeczne stosowanie nowej Ustawy de facto doprowadzało (w świetle obowiązujących ówcześnie przepisów i kilkumiesięcznego orzecznictwa sądów) do pogorszenia sytuacji uprawnionych w zakresie ustalania wysokości roszczeń alimentacyjnych.
Problem ten został ostatecznie rozwiązany, poprzez zmianę obowiązujących przepisów prawa. Zgodnie z nowelą KRO z dn. 10 czerwca 2016 roku, (Dz. U. 2016 poz. 1177) na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływa świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (vide art. 135 § 3 pkt. 2 KRO).
Konkludując powyższe, należy jednoznacznie stwierdzić i podkreślić, że przy sądowym badaniu zasadności roszczenia alimentacyjnego oraz przy ustalaniu jego wysokości nie można brać pod uwagę ewentualnej możliwości ubiegania się o świadczenie z programu „Rodzina 500 +” oraz już przyznanego świadczenie.
Katarzyna Szydło, aplikant adwokacki, Kancelaria Adwokacka RBM Rusecki, Bezak, Manderla sp.k.