W dniu 1 stycznia 2017 r. weszła w życie Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (Dz.U. z 2016 r. poz. 2255) (dalej: „Ustawa o zmianie niektórych ustaw”), mocą której wprowadzonych zostało szereg zmian w dwudziestu innych ustawach. Celem miało być uproszczenie wykonywania działalności gospodarczej w różnych obszarach. Realizacji tego celu służyć ma między innymi doprecyzowanie zagadnień wywołujących wątpliwości interpretacyjne. Jednym z zagadnieniem, których dotyczą zmiany jest reforma instytucji prokury jako szczególnego rodzaju pełnomocnictwa. Autorzy projektu Ustawa o zmianie niektórych ustaw zakładali, że zmiana nie ma prowadzić do jakiejkolwiek modyfikacji zasad reprezentacji organicznej przy współudziale prokurentów. W wyniku nowelizacji ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2016 r. poz. 380, 585 i 1579) wprowadzono między innymi zmianę polegająca na tym, że w art. 1094 po § 1 dodano § 11 w brzmieniu: „§ 11. Prokura może obejmować umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej.”
Wprowadzone zmiany pozwalać mają na zwiększenie swobody w udzielaniu prokury przez umożliwienie zastrzeżenia reprezentacji mieszanej przy udzielanej prokurze. Uzasadniając projekt Ustawy o zmianie niektórych ustaw, wskazano, że w konsekwencji miałoby nastąpić przywrócenie pewności co do możliwości udzielania prokury umocowującej jedynie do współdziałania z członkiem organu zarządzającego (lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania osobowej spółki handlowej). W rezultacie ma to pozwolić na dokonanie wpisu prokury o tak określonym zakresie do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, co z kolei stanowiłoby o skuteczności czynności prawnych dokonanych w ten sposób.
Ustawowa regulacja wprowadzająca obok prokury singularnej, łącznej i oddziałowej, także tzw. prokurę łączną niewłaściwą ma szczególne znaczenie. Kwestia dopuszczalności udzielania prokury łącznej niewłaściwej była przedmiotem rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych jak i w doktrynie prawa cywilnego i handlowego. Przez wiele lat, także za orzecznictwem Sądu Najwyższego, w praktyce (w tym również wielu sądów rejestrowych) przyjmowano, że udzielanie prokury łącznej mieszanej (zwanej także niewłaściwą lub nieprawidłową) jest dopuszczalne i prokury takie były wpisywane do rejestru przedsiębiorców. Stanowisko to zostało kategorycznie zrewidowane w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 30 stycznia 2015 r. (III CZP 34/14). Sąd Najwyższy stwierdził tam bowiem w szczególności, że niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu.
Na etapie zgłaszania przez Sąd Najwyższy uwag do projektu Ustawy o zmianie niektórych ustaw, propozycję taką uznano za zmierzającą do realizacji postulatu zawartego w przygotowanych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego uwagach „Uwagach o stwierdzonych nieprawidłowościach i lukach w prawie”. Jednak wyrażono przy tym wątpliwość, że redakcja odnośnej nowelizacji Kodeksu cywilnego może prowadzić do wniosku, że prokurenci, którym udzielono prokury bez wyraźnego upoważnienia do współdziałania z członkiem zarządu nie będą do tego upoważnieni, mimo treści art. 205 § 1 oraz art. 373 § 1 k.s.h. Wyrażono też przy tym obawę, że zmiana taka może prowadzić do ograniczenia zakresu umocowania osób, którym prokury udzielono przed wejściem w życie Ustawy o zmianie niektórych ustaw.
Ponadto, co w praktyce ma kluczowe znaczenie, nadal poza ustawową regulacją pozostaje aspekt ważności czynności prawnych dokonanych przez prokurentów ustanowionych niezgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego przedstawioną w uzasadnieniu Uchwały z dnia 30 stycznia 2015 r. Sąd Najwyższy w Uchwale stwierdził, że przyjęta wykładania przepisów o prokurze nie powinna prowadzić do podważenia bezpieczeństwa obrotu i możliwości pozbawiania skuteczności wielkiej ilości czynności prawnych, dokonanych przez prokurentów ustanowionych w ten sposób. W rezultacie wskazano, że, przyjęta w Uchwale wykładnia obowiązuje tylko pro futuro od chwili jej podjęcia. Skutkiem tego jest konieczność przyjęcia, że czynności dokonane przez prokurentów ustanowionych w zakwestionowany przez Sąd Najwyższy sposób obarczone są co najmniej ryzykiem bezskuteczności. Ponadto należy przypomnieć, iż Sąd Najwyższy uznał że wpisy w Krajowym Rejestrze Sądowym prokury jednoosobowej określanej jako prokura łączna z członkiem zarządu, powinny zostać wykreślone na podstawie art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1203 ze zm.) (dalej „Ustawa o KRS”). Doświadczenie wskazuje jednak, że po dniu 30 stycznia 2015 r. są zarówno dokonywane czynności przy udziale prokurentów limitowanych obowiązkiem współdziałania z członkiem zarządu, jak również pozostają utrzymywane w rejestrze przedsiębiorców wpisy dotyczące takich niewłaściwych prokur.
Dokonana obecnie zmiana stanu prawnego, choć z pewnością reguluje kwestię zgodnie z potrzebą obrotu i wieloletnią, powszechną praktyką, nie określa jednak wpływu takiej zmiany na stosunki cywilnoprawne istniejące w chwili wejścia w życie Ustawy o zmianie niektórych ustaw. Także w ocenie ekspertów z Biura Analiz Sejmowych wyrażonej w Opinii prawnej dotyczącej rządowego projektu Ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców, brak przepisów intertemporalnych odnoszących się do wejścia w życie przepisów zmieniających stan prawny w odniesieniu do prokury uznany został za istotny mankament projektu Ustawy o zmianie niektórych ustaw. Przychylić trzeba się do obawy, że pomimo wprowadzenie ustawowej regulacji może pojawić się wątpliwość, czy wprowadzenie odnośnych przepisów oznacza, że prokury łączne niewłaściwe udzielone przed dniem wejścia w życie nowelizacji i wpisane do Krajowego Rejestru Sądowego, powinny być obecnie wykreślane na podstawie art. 12 ust. 3 Ustawy o KRS zgodnie z wykładnią i zakresem obowiązywania Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r. Stosunki cywilnoprawne ukształtowane przy udziale prokurentów łącznych niewłaściwych w okresie od dnia 30 stycznia 2015 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. (czy nawet do dnia, kiedy pod rządami obecnych regulacji udzielona byłaby niejako ponownie prokura łączna niewłaściwa) obarczone są ryzykiem, także pomimo, że prokurenci tacy nieprzerwanie byli wpisani do rejestru przedsiębiorców. Obecnie Kodeks cywilny zezwala na udzielenie prokury obejmującej umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej. Zasadny jest więc postulat, że z punktu widzenia zasady demokratycznego państwa prawnego i wynikającego z niej zakazu działania prawa wstecz oraz nakazu ochrony interesów w toku uzasadniona byłaby również kwestia wprowadzenia przepisu stanowiącego podstawę do uznania za skuteczne prokur łącznych niewłaściwych udzielonych przed dniem wejścia w życie przepisów Ustawy o zmianie niektórych ustaw wyraźnie dopuszczających taką możliwość.
Mimo założenia autorów Ustawy o zmianie niektórych ustaw, że dokonywana nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego o prokurze ma przywracać uczestnikom obrotu pewność co do możliwości udzielania szczególnej prokury i determinować skuteczność czynności prawnych dokonanych przy udziale prokurentów, którym udzielona jest prokura łączna niewłaściwa, pozostała nieusunięta niepewność dotycząca czynności, które obecnie są prawnie dopuszczalne, ale dokonane zostały po rozpoczęciu obowiązywania wykładni Sądu Najwyższego zawartej w Uchwale z dnia 30 stycznia 2015 r. rewidującej wieloletnią praktykę, przed dniem wejścia w życie Ustawy o zmianie niektórych ustaw.
Dariusz Paprocki, prawnik, Kancelaria Adwokacka RBM Rusecki, Bezak, Manderla sp.k.