Realizacja inwestycji infrastrukturalnej jest z natury przedsięwzięciem skomplikowanym pod względem zarówno technicznym, jak i prawnym, angażującym znaczące środki finansowe oraz wymagającym dużych nakładów czasowych. W trakcie realizacji inwestycji pomiędzy inwestorem, a wykonawcą może niejednokrotnie dochodzić do sporów na tle wykonywania umowy. W sytuacji zaistnienia sporu związanego z realizacją inwestycji z wykorzystaniem warunków kontraktowych FIDIC, zastosowanie znajdą odpowiednie procedury służące rozwiązywaniu konfliktów pomiędzy wykonawcą a inwestorem.
Postanowienia dotyczące „Roszczeń, sporów i arbitrażu” zawiera klauzula 20 Warunków Kontraktowych FIDIC. Według tej klauzuli strony sporu w celu jego rozstrzygnięcia mogą odwołać się do Inżyniera Kontraktu, Komisji Rozjemczej, a w ostateczności sięgnąć do arbitrażu międzynarodowego.
Zauważyć jednak należy, że ww. zapis określa procedurę i nie może stanowić samoistnej podstawy roszczenia. Musimy zatem roszczeń szukać w innych zapisach kontraktowych. Dodatkowo, Warunki Kontraktowe FIDIC nie są prawem stanowionym, a tym samym pod uwagę w zakresie roszczeń należy brać także bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa powszechnie obowiązującego, mające nadrzędne znaczenie dla oceny stanu prawnego pewnych okoliczności. Mam tu na myśli przepisy PZP, KC oraz Prawa budowlanego.
Tym samym, jeżeli chodzi o analizę roszczeń czy to wykonawcy, czy też zamawiającego, w pierwszej kolejności należy dokonać oceny podstaw roszczenia w oparciu o źródło, z którego one mogą wynikać – kontrakt czy przepisy bezwzględnie obowiązujące. Taka ocena pozwala nam na dokonanie ogólnego podziału roszczeń na: a) posiadające podstawy kontraktowe (zawarte w FIDIC), b) posiadające podstawy ustawowe (co do zasady wynikające z KC). Ma to istotne znaczenie nie tylko dla wyszukania podstawy roszczenia ale także dla oceny niektórych zmian wprowadzanych przez zamawiających do Ogólnych Warunków Kontraktowych. Postanowienia warunków ogólnych można modyfikować w warunkach szczególnych kontraktu, tyle że wprowadzenie daleko idących modyfikacji może doprowadzić do nieważności pewnych zapisów stanowionych przez zamawiającego.
Zasadniczy skutek naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów określa art. 58 KC. Zgodnie z jego treścią, co do zasady czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Natomiast, jeżeli nieważnością dotknięta jest tyko część czynności prawnej, czynność taka pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałby dokonana. Wydaje się, iż właśnie przypadek fragmentarycznej nieważności będzie częściej występował w praktyce. Co za tym idzie występujący w obrocie prawnym kontrakt najczęściej nie będzie uznany za nieważny, gdyż skutek ten będzie miał zastosowanie wyłącznie do jego poszczególnych postanowień. W pozostałym zakresie kontrakt będzie w dalszym ciągu źródłem praw i zobowiązań.
Dlatego też tak ważne jest, aby w przypadku roszczeń szukać podstaw także w przepisach bezwzględnie obowiązujących, niezależnie od tego jakie zapisy zawierają Warunki Kontraktowe, gdyż one mogą czasami okazać się nieważne, nawet w sytuacji kiedy zakładamy, że Warunki Kontraktowe – Szczególne Warunki, tworzy profesjonalista – zamawiający.
Wszelkie roszczenia powinny wskazywać na podstawy prawne. Zgłoszenie roszczenie bez wskazania podstawy, ze wskazaniem, że wykonawca czuje się uprawniony do wydłużenia czasu na ukończenie, czy też zwiększenia ceny kontraktowej, może okazać się bezskuteczne. Dlatego bardzo istotna jest podstawa roszczenia znajdująca się w Warunkach Kontraktowych bądź przepisach bezwzględnie obowiązującego prawa, które jak należy ponownie przypomnieć stoi ponad FIDIC, o czym często zapominają strony procesu budowlanego.
Albert Bezak, adwokat, Kancelaria Adwokacka RBM Rusecki, Bezak, Manderla sp.k.